(inicjatywa na X Ogólnopolski Zjazd Pedagogiczny 18-20 września 2019 roku, Warszawa, odbywający się pod hasłem: „Kryzys zaufania, wspólnotowości i autonomii”)
Inicjator i Koordynator: Prof. zw. dr hab. Lech Witkowski (Akademia Pomorska Słupsk)
Zaproszeni Współkoordynatorzy Sympozjum: Prof. zw. dr hab. Ewa Marynowicz-Hetka (Uniwersytet Łódzki), dr hab. Krzysztof Maliszewski (Uniwersytet Śląski, Katowice).
Okoliczności i rama organizacyjna Sympozjum. Na sugestię Prof. zw. dr hab. Marii Czerepaniak-Walczak jako Przewodniczącej Komitetu Programowego X Zjazdu Pedagogicznego zostaje przedłożona koncepcja i zaproszenie do jej realizacji, dotycząc jednego ze Specjalnych Sympozjów, zwanego tutaj roboczo dalej „Międzypokoleniowym”. Sympozjum odbywa się w formule otwartej w koordynacji współpracujących ze sobą przedstawicieli trzech środowisk akademickich. W zależności od odzewu i grona uczestników debaty w ramach tego Sympozjum będą miały jedną lub dwie kilkugodzinne odsłony: albo tylko 20 IX w godzinach 11.00-13.00, jak w ramowym projekcie Zjazdu, albo dodatkowo wcześniej także 19 IX w godzinach 14.30-18.00, równolegle z Sekcjami problemowymi. Sympozjum różni się od typowych obrad sekcyjnych, jako że jest forum debaty bez wygłaszania referatów, a z serią powracających kilkuminutowych wypowiedzi w intencji dialogu partnerskiego, zgłaszania propozycji, stawiania tez, sygnalizowania problemów, projektowania dalszych prac badawczych. O ile do 15 lipca 2019 roku wpłyną na ręce Trójki koordynatorów wypowiedzi pisemne zainteresowanych uczestników, te zostaną zebrane i opublikowane jako materiał roboczy dla Sympozjum w publikacji około-zjazdowej i udostępnione na 10 dni przed debatą sympozjalną. Koordynatorzy niezależnie przedłożą uczestnikom własne głosy inicjujące dyskusję. Tom zostanie wydany ze środków Instytutu Pedagogiki Akademii Pomorskiej w Słupsku w Wydawnictwie Adam Marszałek w Toruniu. Inicjator i Koordynatorzy Sympozjum Międzypokoleniowego zapraszają zainteresowane osoby do zarejestrowania się i zgłoszenia propozycji własnego uczestnictwa.
Tematyka proponowanego tu Sympozjum Międzypokoleniowego wyrasta z przekonania inicjatora o wadze badań w Stulecie Odzyskania Niepodległości oraz w Trzydziestolecie Transformacji Ustrojowej w Polsce, pogłębiających, weryfikujących – i jeśli trzeba to korygujących – dominujące dotąd obiegowe ustalenia o rozwoju pedagogiki i oświaty, instytucjonalnie uwikłane w zamknięcia i izolacje środowiskowe (instytucjonalne), a także presje – w tym represje i przesądzenia – zarówno zewnętrzne (w tym ideologiczne) wobec środowisk pedagogicznych jak i wewnętrzne, o charakterze rywalizacji międzypokoleniowych i pojedynczych interesów w środowisku akademickim. Dotyczy to tak okresu międzywojennego jak i fazy stalinowskiej w okresie powojennym, czy późniejszych faz o różnym uwikłaniu politycznym i ukierunkowaniu poznawczym i światopoglądowym (dla przykładu: pozytywistycznym, marksistowskim, katolickim, antypedagogicznym, krytycznym/frankfurckim, etc.).
Jedno z pęknięć dotyczy relacji między praktyką oświatową, teorią edukacyjną oraz historią myśli pedagogicznej. Najnowsza myśl pedagogiczna nie umiała dotąd sobie przetworzyć wielu ważnych idei zaistniałych w historii zarówno własnych dyscyplin, jak i zasługujących na transwersalne przeniesienie do innych jako szerzej ważnych niż ich lokalne zastosowania. Więzi o charakterze solidarności i współdziałania, a także pęknięcia i rywalizacje marginalizujące jedne postaci, a ustanawiające dominację innych, wymagają spokojnej analizy, gdyż w ich ogniu (określanym często mianem zderzenia pedagogiki burżuazyjnej wobec socjalistycznej, czy naukowej przeciw humanistycznej, albo postępowej wobec wstecznej, lub dominującej zamiast alternatywnej), wiele postaci uzyskało niesprawiedliwy i zbyt ograniczony obraz, a wiele znakomitych osiągnięć i publikacji bywało lekceważonymi, przemilczanymi, marginalizowanymi, blokowanymi wydawniczo, a zarazem przytłaczanymi zgiełkiem i wielkonakładowymi wydawnictwami, monopolem na organizację konferencji i kierowanie instytucjami pedagogicznymi. Historia idei i ludzi w dwudziestowiecznej pedagogice polskiej czeka nadal na podjęcie i kompleksową realizację w wielonurtowym podejściu zespalającym energię rewitalizującą myśl i praktykę współczesną (np. poprzez odniesienia – w nowych odczytaniach tradycji – do kultury jako „gleby symbolicznej” i „niewidzialnego środowiska” czy z wykorzystaniem zjawiska „przełomu dwoistości” jako perspektywy rozpoznawania minimum złożoności strukturalnej procesów i sytuacji pedagogicznych). Przykładami mogą być zmiany podejścia do kategorii autorytetu oraz waga perspektywy wyrażanej przez ideę „uobywatelnienia” wśród funkcji oddziaływania pedagogicznego czy „empowerment” jako upełnomocnienia. Odsłonięcie wielu aspektów idei „wychowania dla przyszłości” także zmienia wyobrażenie o dokonaniach i rozwoju poszczególnych środowisk i postaci.
Uszczegółowiona mapa problemowa sygnalizująca ważne idee do podjęcia na Sympozjum Międzypokoleniowego będzie powstawała w trakcie przygotowań do Sympozjum, z udziałem sugestii zgłaszanych przez Uczestników. Jej pełna postać mogłaby stać się zalążkiem projektu badań długofalowych do sfinansowania w trybie zespalającym zainteresowanych badaczy.
Zaproszenie dla Uczestników Sympozjum wiąże się z oczekiwaniem na wskazywanie przykładów idei, które wypracowane w ramach jakichś tradycji czy subdyscyplin pedagogicznych wymagają bądź korekty, bądź przeniesienia szerzej poza obręb ich dotychczasowych kontekstów, w powiązaniu z nowymi uszczegółowieniami i związkami dyskursywnymi. Wbrew rygoryzmem biurokratycznym zależy nam na integrowaniu kręgów dyscyplinarnych i przeciwdziałaniu rozgraniczeniom na nauki humanistyczne i społeczne, nauki o kulturze i nauki o edukacji, w kierunku zespalania przestrzeni integralnie się rozwijającej „humanistyki stosowanej”, zdolnej i zobowiązanej do głębokich inspiracji z całej przestrzeni refleksji kulturowej, a także cywilizacyjnej.
Zaplecze dotychczasowych badań i zadania. Sympozjum Międzypokoleniowe nie odbywa się ani jako pierwsza inicjatywa tak zorientowana, ani w próżni wielokierunkowych studiów historycznych i krytycznych. Zarysowanie możliwie pełnego obrazu dotychczasowych indywidualnych efektów wysiłków WIELU BADACZY mogłoby być jednym z cennych osiągnięć Sympozjum, ale pozostaje nadal PIERWSZYM i trudnym zadaniem do podjęcia przy rozproszeniu i nieciągłości prowadzonych prac, które zresztą często natrafiają na opory bądź przegrywają pod presją usilnego podtrzymywania lokalnie dominujących, choć przypuszczalnie błędnych ujęć, zgodnych z przesądzeniami z okresu PRL-u. Pojawiają się prace na nowo odczytujące dorobek wybranych postaci, mających dramatyczne losy we własnych biografiach, a zarazem zasłużonych dla współczesnej myśli pedagogicznej bardziej czasem niż to sugerują podręczniki czy obiegowe i powierzchowne przywołania. Mamy nowe, pogłębione odczytania dziedzictwa myśli i dążeń Trentowskiego, Radlińskiej, Nawroczyńskiego, Korczaka, zaczynamy głębiej zadawać pytania o relacje (w sferze idei i osobowe) między klasykami a ich następcami czy epigonami, etc. Mamy już istotne dokonania jako środowisko. Stanowią one dowód na tezę, proponowaną do dyskusji i dalszej dokumentacji badawczej, że
historia idei polskiej pedagogiki w XX wieku zasługuje na znacznie głębsze poznanie i szersze uznanie w polskiej humanistyce i naukach społecznych niż się wydaje także samym pedagogom, nie mówiąc o przedstawicielach innych dyscyplin. Polska pedagogika okresu międzywojennego ma dokonania na światowym poziomie tego czasu, o wadze nadal nienagłośnionej ani niedostatecznie wykorzystanej, a nawet zmarginalizowanej i przytłoczonej dorobkiem już przebrzmiałym z racji ideologicznych i metodologicznych. Dokonania w pojedynczych obszarach (np. w pedagogice społecznej Radlińskiej) mają znacznie bardziej uniwersalny charakter systemowy dla całości myśli pedagogicznej.
DRUGIE zadanie Sympozjum to próba wypracowania kategorii wiodących POKOLEŃ środowiska pedagogicznego w XIX i XX wieku, choć zapewne obraz będzie musiał być uszczegóławiany także uwypuklając POKOLENIA DYSCYPLINARNE poszczególnych zakresów instytucjonalnych w obszarach badań, publikacji i dydaktyki pedagogicznej. To dopiero pozwoli pogłębić nasze rozumienie pęknięć i więzi o charakterze MIĘDZYPOKOLENIOWYM.
Warto przypomnieć rozgoryczenie Wincentego Okonia co do jakości troski o więzi i dokonania ze strony Jego Uczniów i Następców w obszarze dydaktyki ogólnej. Podobnie można i należy krytycznie odnosić się do rzekomej ciągłości dokonań w obrębie pedagogiki społecznej czy filozofii wychowania czy pedagogiki filozoficznej. Zasługi i potencjał szerszego oddziaływania Heleny Radlińskiej także wymagają wydobycia. Szereg blokad rozwojowych dyskursu pedagogicznego zostało utrwalonych w pracach także zbiorowych w koordynacji wiodących „Dominatorów” życia akademickiego pedagogiki w poszczególnych środowiskach, instytutach i publikacjach z kolejnych epok historycznych. Pora o tym otwarcie mówić i rozpoznać mechanizmy, a także – co najważniejsze – ODZYSKAĆ UTRACONE DOKONANIA I NADAĆ NOWĄ DYNAMIKĘ I WARTOŚĆ IDEOM W PEDAGOGICE DLA XXI WIEKU W POLSCE. Pora na godny tego czasu ODDECH MYŚLI. NOWE ODCZYTANIA wymagają wykroczenia poza ustalenia podręcznikowe, a nawet style i zakresy ich dotychczasowego pisania. SYNTEZY bywają przedwczesne, ułomne, albo nadal niemożliwe bez pracy podstawowej badawczo. W znacznie większym stopniu niż dotychczas muszą one wykorzystywać penetracje archiwalne i dociekania transdyscyplinarne.
Najogólniej mówiąc, przedkładana jest do debaty roboczej, wstępna idea wyróżniania co najmniej CZTERECH BLOKÓW POKOLENIOWYCH w polskiej pedagogice: (a) Pokolenia Zerowego, Założycielskiego dla Myśli Pedagogicznej, znakomitych filozofów i socjologów, jak F.B. Trentowski i inni, (b) Wielkiego Pokolenia Inicjatorów Odrodzenia Oświaty w Polsce, opisanego w tomach „Przełom dwoistości” oraz „Niewidzialne środowisko” (c) Pokolenia Pedagogiki Socjalistycznej, skupionego wokół dominanty Bogdana Suchodolskiego i jej przedłużeń ustrojowych w poszczególnych obszarach akademickiej pedagogiki, (d) Pokolenia Przesilenia Formacyjnego skupianego w różnych formach seminariów podoktorskich w Polsce na przełomie lat 70./80, przebijających się z marginalizacji i „nieobecnych dyskursów”.
Nasuwa się przypuszczenie, do dyskusji na Sympozjum, że obecnie do głosu dochodzi instytucjonalnie PIĄTE POKOLENIE TRANSFORMACYJNE, beneficjentów pierwszych dekad transformacji, które usuwa w cień liderów CZWARTEGO POKOLENIE PRZESILENIA FORMACYJNEGO z selektywnym zawieraniem sojuszy z wybranymi jego przedstawicielami. Ma to swoje pozytywne przejawy jak i negatywne skutki. Zarazem podejmowane są wysiłki instytucjonalne – analogicznie jak przez Pokolenie B. Suchodolskiego – marginalizowania postaci i przemilczania dokonań, które psuć by mogły nowe tendencje do zarządzania dyscyplinami i inicjatywami (zjazdy) w duchu nowej pokoleniowej hegemonii w środowisku. Dyskusja na Sympozjum Międzypokoleniowym ma szanse zagrożenia z tym związane zasygnalizować, a może i im przeciwdziałać. Zaproszenie do organizacji i udziału w dyskusjach tego Sympozjum ma z pewnością ważny aspekt przeciwdziałania takim i podobnym negatywom.
Powyższe uwagi to jedynie prowokacja intelektualna, jako pożywka dla pogłębionej refleksji w ramach Sympozjum Międzypokoleniowego. ZAPRASZAMY DO WSPÓŁMYŚLENIA I DEBATY!
Lech Witkowski (lechwit@op.pl)
